گاهي اوقات مكلف در انجام دو تكليف گرفتار مي شود به طوريكه اگر قصد انجام هر كدام را داشته باشد يكي از دو تكليف را دست خواهد داد. مثلا : فرض كنيد نامحرمي در حال غرق شدن است و فقط شمائيد كه آنجا حاضريد.
اينجا مكلف دو وظيفه دارد: از يك طرف لمس نامحرم حرام است و از طرفي نجات جان غريق واجب است.
اگر مكلف غريق را نجات دهد مجبور است نامحرم را لمس كند و اگر بخواهد نامحرم را لمس نكند شخص غرق خواهد شد. به اين حالت تزاحم در تكليف گفته مي شود.
در زندگي عادي و خارج از فضاي تكليف هم تزاحم رخ مي دهد مثلا در يك ساعت خاص بايد براي گرفتن پايان كار به شهرداري برويد و در همان ساعت جلسه اولياء و مربيان هم داريد. اينجا با حضور در يكي قطعا حضور ديگري منتفي است.
روش رفع تزاحم:
سوال مهم اين است كه در زمان رخ دادن تزاحم به كدام وظيفه و تكليف عمل كنيم؟
علماء براي حل تزاحم راهكارهايي داده اند كه فعلا در مقام بيان آن نيستيم. اما يكي از ملاك هاي ترجيح كاري بر ديگري، مسئله اهم و مهم است. (همان كاري كه همه ي عقلاء عالم آن را انجام مي دهند، يعني كار اهم را انجام مي دهند و كار مهم را ترك مي كنند. چون در وضعيتي قرار گرفته اند كه انجام هر دو ممكن نيست و لذا بايد كار مهم را ترك كنند.)
استدلال اول:
امروز در وضعيتي قرار گرفته ايم كه مسئله حج با اصل عزت و كرامت ما در تزاحم قرار گرفته است. يعني يا بايد حج برويم و عزتمان را پامال كنيم و يا عزتمان را حفظ كنيم و حج را ترك كنيم (كه اين ترك منجر به تعطيلي آن مي شود نه اينكه ما آن را تعطيل كرده باشيم) در اين تزاحم دو طرف داريم:
1- حفظ عزت و كرامت 2- انجام حج واجب
