بررسی فقهی نظر همه محترم است؟

چند تذکر:

1-    در ابتدا باید گفت که این نوشتار ادعا ندارد که مطلب ذکر شده حرف اسلام است ولذا تنها قصد شکافتن مسئله و توجه به ابعاد این نظریه و بررسی صحت و سقم این مطلب در حالات مختلف را دارد.

2-    طبق نظر تمامی علماء، احکام اسلام (حرمت و وجوب و .... ) ریشه در مصلحت و مفسده دارد و اما اینکه این مصلحت و مفسده ها در نظر شارع چه بوده است موضوع بحث این نوشته نیست. و لذا هرجا سخن از مفسده می شود منظور نوشتار همان حرام هایی است که اسلام از آنها نهی کرده است‌. (چرا که این حرام قطعا ریشه در مفسده ای داشته است که اسلام از آن نهی کرده است.)

3-    این نوشتار در مقام ثبوت بحث می کند نه در مقام اثبات. اگرچه تمام فرض های مقام ثبوت در مقام اثبات نیز موجود است.

منظور از نظر چیست؟

 دو احتمال در اینجا وجود دارد:

1-    منظور از نظر عقیده و رای شخص باشد. (برای جلوگیری از خلط ما آن را فکر می نامیم)

2-    منظور از نظر بروز عقیده و رای شخص باشد. که این خودش دو نوع دارد:

1-    بروز کلامی

2-    بروز فعلی

منظور از احترام چیست؟

احترام در عربی از ماده حَرُمَ گرفته شده است و به معنی حریم قائل شدن یا حرمت قائل شدن برای شخص یا چیزی است.

در فارسی نیز به همین معنی است. در لغت نامه دهخدا آمده است:

احترام : (ع مص ) حرمت داشتن . (زوزنی ) (منتهی الارب ) (تاج المصادر). بزرگ داشتن . بزرگ داشت .

طرح مسئله:

حال سوال این است که وقتی می گوییم نظر همه محترم است آیا منظور مطلق احترام است یعنی در هر زمانی و هر مکانی و هر شرایطی چه در ناحیه فکر و چه ناحیه بروز عقیده نظر همه را باید محترم شمرد و برای آن حریم قائل شد؟؟ یاخیر.

پس در سه وضعیت می توان این مسئله را بررسی کرد:

1-    زمان احترام چه مواقعی است؟

2-    مکان های احترام چه مکان هایی است؟

3-    شرایط احترام چه شرایطی است؟

از آنجا که بحث از وضعیت های مکان و شرایط نظر مطلب را طولانی می کند فلذا بحث را در زمان ادامه می دهیم و اگر شرایطی حاصل شد که معلوم شد بحث از زمان کافی نیست دو وضعیت دیگر را هم تحلیل می کنیم.

بررسی وضعیت زمان احترام

در این وضعیت صورت سوال این می شود:

اینکه می گوییم نظر همه محترم است و باید برای آن حریم قائل شویم و متعرض به آن نگردیم تا چه زمانی و در چه زمان هایی است؟ همیشگی است یا محدود به زمان های خاصی است؟؟

جواب:

1-    اگر بگوییم منظور از نظر فکر است! کلام مورد بحث درست است. یعنی فکر هر شخصی در همه ی زمان ها محترم است. چرا که ادله ای که از تفحص و تجسس در آراء و عقیده دیگران منع می کند، مانع از حریم شکنی و ورود به حریم دیگران می شود.

2-    اگر بگوییم منظور از نظر بروز عقیده است باید ببینیم منظور از حریم قائل شدن چیست؟ اینجا خودش دوبخش دارد. یکی ابراز عقیده کلامی و دیگری فعلی.

الف- ابراز عقیده کلامی:

 ابراز عقیده کلامی در این پست  بحث شد.

ب - ابراز عقیده فعلی:

1-    فعل در زمان ابراز ، مفسده دارد. در اینجا برای مفسده ی فعل دو وضعیت متصور است.

‌أ-      مفسده در حد کراهت است.

1-    فعل مکروه مقدمه فعل حرامی نیست. در این حالت نمی توان از باب امر به معروف و نهی از منکر وارد حریم افراد شد و نظر (بروز عقیده فعلی) حریم دارد. ( مثل اینکه شخصی در غیر ایام توصیه شده  لباس سیاه بپوشد. در این حال اگرچه پوشیدن لباس سیاه مکروه است اما از آنجا که نوعا مقدمه فعل حرامی نیست چنین ابراز عقیده ای حریم دارد)

2-    فعل مکروه مقدمه فعل حرامی است. در این حالت می توان از باب امر به معروف و نهی از منکر وارد حریم افراد شد. و نظر (بروز عقیده فعلی) محترم نیست. ( مثل بوسیدن همسر در مکانی که موجب تحریک اراذل خواهد شد -  یا جلوگیری از نشستن بر سر جای نامحرم در حالی که می دانیم دوستمان مشکل خود ارضایی دارد)

‌ب- مفسده در حد حرام (ترک یک عمل لازم) است.

1-    فعل مذکور علنی اتفاق می افتد در این حالت می توان از باب امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط به حریم دیگری وارد شد. و نظر (بروز عقیده فعلی) محترم نیست.

مثال: در هر کشوری قوانینی وجود دارد که شخص یا اشخاصی آن قوانین  را قبول ندارند و خلاف قانون عمل می کنند. چنین افرادی از آن جهت که  در واقع و در عمل اعلام می کنند  نظر بقیه محترم نیست ، از طرف دیگران مورد تعرض قرار می گیرند و یا برای جلوگیری از چنین رفتارهایی با جریمه و ... مانع این دهن کجی آنها می شوند. (یعنی در همه ی دنیا این مسئله ی عقلانی خود به خود پیاده می شود و نظر همه در عمل محترم نیست. و حتی برای ممانعت از ابراز عملی عقاید راهکارهایی اندیشیده می شود.)

در اسلام نیز چنین امر عقلایی حاکم است و به حسب قوانین مطروحه در آن، برای جلوگیری از هرج و مرج و جلوگیری از ابراز عقیده مخالفینِ قوانین، راه کارهایی دارد که از مهمترین آنها مواظبت خود جوش و مردمی یعنی امر به معروف و نهی ار منکر است.

2-    فعل مذکور در خفا اتفاق می افتد. در این حالت چون این فعل ابرازش علنی نیست، ادله امر به معروف و نهی از منکر آن را نمی گیرد. چراکه در نهی از منکر:

 اولا- اطلاع از وقوع منکر شرط است. که ما از آن بی خبریم

ثانیا - اطلاع از بقاء منکر لازم است که ما یقین نداریم بعد از ارتکاب آیا باز هم قصد آن را دارد یا خیر. (یعنی باید یقین داشته باشی که شخص هنوز هم این گناه را انجام می دهد و ترک نکرده است. و لذاست اگر به شخصی تذکر دهید و در جلوی شما رعایت کند ادامه نهی از منکر جایز نیست.)

              ۲- فعلی که ابراز می شود مفسده ندارد.

                                ادامه در قسمت بعد

مطالب مرتبط:

بررسی فقهی نظر همه محترم است؟ (۱) (ابراز عقیده کلامی)

نظر همه محترم است!!